Μέρος του δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών και σε τοπικά ΜΜΕ
Η μελέτη του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό[1] (ΕΧΠ-Τ), έχει καθοριστική σημασία για τη ζωή μας, αφού σχεδιάζει το μέλλον του σημαντικότερου κλάδου της Ελληνικής Οικονομίας, ενός κλάδου βρίσκεται σε ανοδική πορεία παγκοσμίως, κλάδου με ιδιαίτερο βάρος για το Νότιο Αιγαίο.
Μεγάλος αριθμός φορέων του περιβάλλοντος, του πολιτισμού, ινστιτούτα, πανεπιστήμια αμφισβητούν τη μελέτη και τη ΣΜΠΕ, εκτιμώντας ότι δεν εκπληρώνει το σκοπό της. Της προσάπτουν επιστημονική ανεπάρκεια στη μεθοδολογία, στη τεκμηρίωση, στην ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, στη διατύπωση των στόχων και των βασικών αξόνων παρέμβασής του, καθώς και στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Κατ αρχάς η μελέτη δεν απαντά στο ερώτημα τι τουρισμό και τι ανάπτυξη θέλουμε. Λείπει ο στρατηγικός στόχος. Στην ουσία αποδέχεται την κατάσταση ως έχει, αποδέχεται το υπάρχον μοντέλο μαζικού τουρισμού και το εφοδιάζει με μεγαλύτερη ελευθερία επενδύσεων. Οι διαφοροποιήσεις από το προηγούμενο Χωροταξικό είναι προς την κατεύθυνση των λιγότερων περιορισμών. Δεν ακουμπά και δεν αντιμετωπίζει τα σημερινά προβλήματα που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, τον υπερτουρισμό, την υπερδόμηση, την υπερανάλωση των πόρων (κυρίως νερού, γεωργικής γης), τον κορεσμό νησιών και περιοχών. Η ΣΜΠΕ χωρίς ουσιαστικά μέτρα για τη βιοποικιλότητα, την κλιματική κρίση, τη θάλασσα, τη λειψυδρία.
Ο πραγματικός στόχος είναι η προώθηση των μεγάλων οργανωμένων μονάδων (ΟΜΑΤ) χωρίς περιοριστικούς όρους, από την κατηγορία «περιοχών Ελέγχου (Α)» ως τις «Μη Ανεπτυγμένες (Ε)». Επί λέξει αναφέρει: «επιδιώκεται η ενίσχυση της ελκυστικότητας των οργανωμένων μορφών χωροθέτησης». Συγχρόνως δεν εμποδίζει τις μεσαίες επενδύσεις, ενώ θέτει περιορισμούς στην αρτιότητα των μικρών μονάδων. Πάντα το πεδίο των επενδυτικών σχεδίων είναι οι εκτός σχεδίου περιοχές, ακόμα και οι ακατοίκητες νησίδες άνω των 300 στρεμμάτων.
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι υποκαθιστά το Εθνικό Γενικό Σχεδιασμό, δηλ ο τουρισμός γίνεται η κυρίαρχη δραστηριότητα στην Ελλάδα και επιβάλλεται αναδρομικά στα υπόλοιπα ειδικά περιφερειακά και τοπικά σχέδια. Ανατρέπει δηλ το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού Νοτίου Αιγαίου και τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια που έχουν εκπονηθεί με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου.
Η συζήτηση και η Απόφαση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου
Το χωροταξικό συζητήθηκε στο τελευταίο Περιφερειακό Συμβούλιο[2],. Η Περιφερειακή Αρχή ως υπέρμαχος των μεγάλων επενδύσεων αποδέχθηκε στην ουσία τη μελέτη, αλλά ζήτησε να αφαιρεθεί οτιδήποτε μπορούσε δυνητικά να δυσχεράνει τις επενδύσεις ή να χρησιμοποιηθεί σε πιθανή προσφυγή στο ΣτΕ εναντίον τους. Επίσης να προστεθούν σημεία που μπορούν να κουμπώσουν με ασφάλεια δικαίου μεγάλες επενδύσεις που ξεπερνούν τη νησιωτική κλίμακα. Και το βασικότερο να γίνει πιο ευέλικτο για τις μεγάλες επενδύσεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η εισήγηση δεν έγινε από αρμόδιους υπαλλήλους της ΠΝΑ, ούτε από την Αντιπεριφερειάρχη περιβάλλοντος αλλά από τη νομική εταιρία DTK. Η οργάνωση “Save Ios” γνωρίζοντας την σχέση του ενός εισηγητή με τις επενδυτικές εταιρίες στην Ίο, αναφέρει σε ανακοίνωσή της:
«Δεν μας φαίνεται επίσης αθώο ότι ο κύριος «εισηγητής» είναι Νομικός Σύμβουλος των εταιρειών του κυρίου Μιχαλόπουλου. Ο κύριος αυτός προσκαλείται να ενημερώσει και να συμβουλεύσει τους Περιφερειακούς Συμβούλους για το Χωροταξικό Τουρισμού, ενώ παράλληλα εργάζεται για επενδυτές που έχουν να ωφεληθούν άμεσα από αυτό. Θα ήταν λογικό κάποιος να περιμένει ότι η Περιφέρεια θα έπρεπε να ζητήσει τη γνώμη ειδικών που να μην έχουν άμεση οικονομική εμπλοκή με το θέμα. Δυστυχώς αυτά φαίνεται δεν συμβαίνουν στην Ελλάδα, τουλάχιστον όχι στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.»
Οι εισηγητές προσπάθησαν να αποδημήσουν καθιερωμένες έννοιες της γλώσσας μας και της επιστήμης της Χωροταξίας. Ενδεικτικά:
Ζητούν την αναδιατύπωση του όρου «κλίμακα του τοπίου» ως ασαφή. Την αφαίρεση της «προσβολής τοπίου» ως ανύπαρκτη νομικά έννοια. Ζητούν την αναδιατύπωση των περιοχών «ήπιας ανάπτυξης» με μεγαλύτερους συντελεστές δόμησης. Παρόλο που η μελέτη δεν προστατεύει την παράκτια ζώνη από τον τουρισμό, αλλά τον τουρισμό από τις άλλες χρήσεις εκεί, στην συζήτηση δια παν ενδεχόμενο ανέπτυξαν επιχειρηματολογία κατά της σύμβασης της Βαρκελώνης. Για τις επενδύσεις στις περιοχές NATURA ζητούν να προχωρήσουν άμεσα πριν την έγκριση των μελετών, αφού αρκούν τα δημοσιοποιημένα στοιχεία ή οι μελέτες Οικολογικής Αξιολόγησης. Ζητούν να αντικατασταθεί η «Τουριστική Φέρουσα Ικανότητα» με την γενική Φέρουσα Ικανότητα ενός τόπου, ώστε να προκύπτει χώρος για επιπλέον τουριστικές επενδύσεις.
Διασυνδέουν ορθώς την επενδυτική πρωτοβουλία με την προστασία και τη βιώσιμη διαχείριση οικοσυστημάτων, την ενεργειακή αποδοτικότητα, την πρασίνωση κτιρίων, την κλιματική θωράκιση, τη συμμόρφωση με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, τον Εθνικό Κλιματικό νόμο, το πακέτο Fit for 55 της ΕΕ, τον κανονισμό περί αποκατάστασης της φύσης. Αυτά όμως είναι επίπλαστα χαρακτηριστικά που μπορούν να τα αποκτήσουν μόνο οι μεγάλες επενδύσεις. (Παραδείγματα στην Ίο, Πάρο, Μύκονο, Νάξο κτλ.)
Βραχονησίδες ή Μπετονησίδες
Η Αντιπεριφερειάρχης περιβάλλοντος πρότεινε να μην ισχύσει ο περιορισμός των 300 στρ. στην ήδη απαράδεκτη πρόταση της μελέτης για τη δόμηση στις ακατοίκητες νησίδες, αλλά να επιτρέπονται πλήρως οι επενδύσεις σε όλες τις βραχονησίδες και μάλιστα να επιδοτούνται για εθνικούς λόγους. Προφανώς θεωρεί[3] όπως και ο Περιφερειάρχης, ότι το όριο των 300 στρεμμάτων απεμπολεί κυριαρχικά δικαιώματα στις βραχονησίδες. Όταν όμως απαγορεύεις τη δόμηση ή θέτεις περιβαλλοντικούς κανόνες σε ένα τόπο, τότε ασκείς απόλυτη κυριαρχία πάνω του.
Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη 8 των περιοχών NATURA περιλαμβάνει το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Νησίδων Νοτίου Αιγαίου. Αυτό το Πάρκο ενόχλησε την Τουρκία, αναγκάζοντας την Ελληνική κυβέρνηση να υποχωρήσει από την εξαγγελία του στο διεθνές συνέδριο του Our Ocean. Και βέβαια δεν έχει αντιδράσει στη δόμηση των βραχονησίδων που της δίνει το επιχείρημα να αναλάβει εκείνη την οικολογική προστασία τους από την κακοποίηση της Ελλάδας.
Επειδή στην πραγματικότητα είναι γνωστό ότι πρακτικά είναι αδύνατον να αξιοποιηθούν επενδυτικά οι βραχονησίδες, το θέμα προτάθηκε υποκριτικά ως εθνικός μανδύας για να καλύψει τις επενδύσεις έκτος κλίμακας σε άλλα μικρά νησιά (Ίος, Αστυπάλαια κτλ). Δεν είναι τυχαίο ότι κατά την ΠΝΑι ταυτίζονται οι βραχονησίδες με τις νησίδες.
Οι βραχονησίδες – νησίδες δεν προσφέρονται για επενδυτική εθνικοκαπηλεία. Στις βραχονησίδες του Αιγαίου[4] προστατεύεται η παγκόσμια μοναδικότητα τους να παραμείνουν χώροι ιδιαίτερης βιοποικιλότητας και εργαστήρια εξέλιξης, αντίστοιχα με τα νησιά Γκαλαπάγκος, με δεκάδες ενδημικά είδη, καταφύγια απειλούμενων θαλάσσιων θηλαστικών και βασικός σταθμός μεταναστευτικών πουλιών και φωλιάσματος αποικιακών ειδών.
Με πιθανή την αποδοχή από το ΥΠΕΝ της υποκριτικής απόφασης για δόμηση στις νησίδες-βραχονησίδες, ασκείται επικίνδυνη πολιτική όχι μονό για την Ελλάδα αλλά περισσότερο επικίνδυνη για την οικολογική ισορροπία του πλανήτη.
Επίλογος
Στις εισηγήσεις και στην απόφαση της ΠΝΑι δε γίνεται καμία αναφορά, πως στο χώρο που αναπτύσσεται ο τουρισμός ζουν και άνθρωποι, μόνιμοι κάτοικοι του Αιγαίου, εργαζόμενοι στο τουρισμό και σε άλλες παραδοσιακές ή νέες παραγωγικές δραστηριότητες, υπάρχουν κοινωνίες αιώνων, που έχουν δημιουργήσει πολιτισμούς ζωντανούς, άυλους ή αποτυπωμένους σε εκατοντάδες μνημεία, υπάρχει φυσικό περιβάλλον με εύθραυστα οικοσυστήματα, που όλα αυτά βρίσκονται κάτω από την αφόρητη πίεση του.
Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και η συνεχής μεγέθυνση του, έχει περάσει από το επίπεδο της οικονομίας στο επίπεδο της ιδεολογίας, κατακτώντας τη θέση της κυρίαρχης κουλτούρας στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.
Έτσι οι προτάσεις της ΠΝΑι απέχουν μακράν από τα φλέγοντα ζητήματα που έχει δημιουργήσει ή εντείνει ο τουρισμός στα νησιά. Τη λειψυδρία, τη κακή διαχείριση των υδατικών πόρων, απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων, την εκτός σχεδίου δόμηση, την ανάλωση της αγροτικής γης, την καταστροφή των παράκτιων οικοσυστημάτων, την αλλοίωση τοπίων – γεωτόπων, της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, την ισοπέδωση τοπικών πολιτιστικών ταυτοτήτων, την έλλειψη στέγης και τη δημιουργία ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων.
Με τις μονομερείς προτάσεις της ΠΝΑι το ΕΧΠ-Τουρισμού μετατοπίζεται ακόμα περισσότερο στην πλευρά της διευκόλυνσης των μεγάλων εκτός νησιωτικής κλίμακας επενδύσεων, απομακρύνεται από το πρότυπο του βιώσιμου τουρισμού που έχει ανάγκη το Νότιο Αιγαίο προς όφελος των σημερινών κατοίκων και των επόμενων γενεών.
Για όλα τα παραπάνω, έντεκα περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς, μαζί και η περιφερειακή παράταξή μας «Ανοιχτοί Ορίζοντες στο Νότιο Αιγαίο» καλούν το ΥΠΕΝ να αναθεωρήσει ριζικά το προτεινόμενο ΕΧΠ για τον Τουρισμό και να θέσει εκ νέου σε διαβούλευση μία επιστημονικά συνεκτικότερη, πιο στοχευμένη και πιο αποτελεσματική πρόταση.
[1] Σχέδιο ΚΥΑ του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό
[2] Απόφαση υπ’ αριθμον 92/2024 ΑΔΑ ΕΦΨ47ΛΞ-Δ0Ζ
[3] Η Ροδιακή 9-10-2024 Συνέντευξη Γ. Χατζημάρκος
[4] Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Τα βραχονήσια του Αιγαίου σε κίνδυνο: SOS για τα Ελληνικά Γκαλαπάγκος
