Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Ephorate of Antiquities of Cyclades με μία σειρά αναρτήσεων στο Facebook παρουσιάζει τα μουσεία των Κυκλάδων. Η Πρωτοκυκλαδική συλλογή του Μουσείου Απειράνθου παρουσιάζεται ως μια από τις σημαντικότερες του είδους παγκοσμίως και πιθανότατα η τρίτη πιο αξιόλογη στην Ελλάδα. Με «σήμα κατατεθέν» τις πλάκες με τις επίκρουστες παραστάσεις οι οποίες χρονολογούνται στην 3η χιλιετία π.Χ. και απεικονίζουν την καθημερινότητα και τις ασχολίες των κατοίκων.
Η Αρχαιολογική Συλλογή ή «Μουσείο» Απειράνθου» ιδρύθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τη συνδρομή του απεραθίτη μαθηματικού και φιλάρχαιου Μιχάλη Μπαρδάνη («Παζαρομιχάλη», 1907-1975). Ο Μπαρδάνης υπήρξε θερμός συμπαραστάτης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας κατά της αρχαιοκαπηλίας που από το 1950 μάστιζε τον κυκλαδικό χώρο και ιδίως τη Νάξο. Εκείνα τα χρόνια ο Μπαρδάνης περιόδευε στα χωριά και την ύπαιθρο της ορεινής Νάξου, εντόπιζε και υποδείκνυε στην Υπηρεσία αρχαίες θέσεις, συνέλλεγε αρχαιότητες και, παράλληλα, παρακινούσε τους συντοπίτες του να παραδώσουν στο κράτος τυχόν αρχαία αντικείμενα που είχαν περιέλθει στα χέρια τους ώστε να γίνουν κτήμα όλων των Ναξιωτών και του έθνους. Οι αρχαιότητες που είχε συγκεντρώσει ο Μιχάλης Μπαρδάνης στεγάστηκαν, το 1962, με πρωτοβουλία του Νικόλαου Ζαφειρόπουλου στο Μουσείο Απειράνθου.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων υπογραμμίζει ότι το Μουσείο Απειράνθου είναι το μοναδικό μουσείο παγκοσμίως που έχει συγκροτηθεί αποκλειστικά από την προσφορά των ίδιων των κατοίκων του, με την με τη ακούραστη συμβολή του Μιχάλη Μπαρδάνη.
«Πρόκειται, με λίγα λόγια για ένα μουσείο όχι μόνο μεγάλης πολιτιστικής, αλλά και ανυπολόγιστης συμβολικής αξίας.»
Στη συμβολική αξία να προσθέσω ότι ο Μιχάλης Μπαρδάνης αγωνίστηκε στην εθνική αντίσταση, αντάρτης, πολιτικός καθοδηγητής συντάγματος του ΕΛΑΣ στη Μακεδονία και όλη η δράση του κατά της αρχαιοκαπηλίας με την ίδρυση του Μουσείου γινόταν στα διαλύματα της εξορίας και των φυλακίσεων του. Αποτελεί ένα σύμβολο αξιών για όλη τη κοινωνία μας και ιδιαίτερα για τους πολίτες που διευρύνουν σήμερα την Αριστερά.
Στο βιβλιο «Από τη Μύκονο στο Αιγαίο Νίκος Ζαφειρόπουλος» – στο άρθρο «Τα μουσεία», η Φωτεινή Ζαφειροπούλου αναφέρει:
«Στη Νάξο όμως ο Ζαφειρόπουλος δεν ασχολήθηκε μόνο με το πρόβλημα του Μουσείου της Χώρας στη δεκαετία του 1960. Γνώστης του μεγάλου αρχαιολογικού πλούτου του νησιού αυτού και έχοντας γνωρίσει έναν εξαίρετο άνθρωπο της ορεινής Νάξου, τον Απεραθίτη μαθηματικό Μιχάλη Μπαρδάνη, ένθερμο φιλάρχαιο και εραστή του τόπου του, οργάνωσε την ίδρυση Αρχαιολογικής Συλλογής στην Απείρανθο. Ο κ. Μπαρδάνης, πρόσωπο αγαπητό και σεβαστό στους συμπατριώτες του, τους έπεισε τα αρχαία που «βρίσκουν» – ήξερε την αγάπη τους για τα αρχαία-να τα φέρνουν στο «Μουσείο τους – στην Απείρανθο – σε ερώτηση για τον τόπο καταγωγής του σπάνια θα πει Ναξιώτης, συνήθως θα πει Απεραθίτης. Ο Ζαφειρόπουλος γράφει σχετικά με την Αρχαιολογική Συλλογή στην Απείρανθο ότι «διήγειρε την τοπικήν φιλοτιμίαν».
Έτσι λοιπόν στην ορεινή Νάξο, στον παραδοσιακό οικισμό της Απειράνθου, ιδρύθηκε Αρχαιολογική Συλλογή με τα «ευρήματα» από λαθραίες ανασκαφές στη ναξιακή ύπαιθρο, κυρίως στην ανατολική και νότια πλευρό του νησιού. Τα περισσότερα από τα εκθέματα είναι πρωτοκυκλαδικά πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία (τέλος 4ης-τέλος 3ης χιλιετίας πΧ), καθώς και μια σειρά πλακών – οι μόνες από ανασκαφή αρχαιολόγου της Υπηρεσίας, του Χρίστου Ντούμα – με επίκρουστες παραστάσεις σκηνών από την καθημερινή ζωή της εποχής.»
Γράφει η Ειρήνη Γ. Γρατσία στο «Απεραθίτικο Ημερολόγιο του 1996»:
«Είναι πολύμορφο το έργο του Μιχάλη Μπαρδάνη. Σπουδαγμένος μαθηματικός δίδαξε για πολλά χρόνια στη Φλώρινα, τα Γιαννιτσά και την Απείρανθο. Στόχος του δεν ήταν μόνο να μεταδώσει τη γνώση των μαθηματικών αλλά να καλλιεργήσει και τον ανθρωπισμό, όπως τον ήθελαν οι αγωνιστές εκείνης της εποχής. Δεν είναι τυχαίο, που όλοι του οι μαθητές τον λάτρεψαν για τη διδασκαλία και το συνεχές γι’ αυτούς ενδιαφέρον του. Σε πολλά παιδιά έκανε δωρεάν μαθήματα, όταν επέστρεψε μετά την απελευθέρωση στ’ Απεράθου.
Επίσης πρέπει να προσθέσουμε τη συμβολή του στην πρώτη λειτουργία της βιβλιοθήκης Νίκου Γ. Γλέζου. Κατηύθυνε τον πρώτο μήνα τα πρώτα της βήματα, τη διηύθυνε έδωσε τα πρώτα βιβλία και το πιο σημαντικό την έφερε σ’ επαφή με το αναγνωστικό κοινό.
Παράλληλα με το εκπαιδευτικό του έργο συνέγραψε επιστημονικές μελέτες, οι οποίες δεν περιορίστηκαν στα μαθηματικά αλλά αφορούσαν την αρχαιολογία, τη γεωλογία και τη σπηλαιολογία. Αξιόλογη είναι η ανακοίνωση που έκανε στη μαθηματική εταιρεία, καθώς και το άρθρο του για τις αστρονομικές γνώσεις των προϊστορικών κυκλαδιτών, παίρνοντας ως αφορμή τα βραχογραφήματα της Νάξου, Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στην πολύτιμη συμβολή του στην ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου στ’ Απεράθου.
Στη δεκαετία του 1960 η Νάξος μαστιζόταν από την αρχαιοκαπηλία και όπως αναφέρει ο καθηγητής αρχαιολογίας Χρήστος Ντούμας «λαθραίες ανασκαφές αποτελούσαν σωστή θεομηνία για την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού». Τότε είναι που ο Μιχάλης Μπαρδάνης νιώθοντας την ανελέητη καταστροφή της ιστορίας του τόπου του ξεκίνησε έναν αγώνα να πείσει τους Ναξιώτες κυρίως της ανατολικής Νάξου, να σώσουν τα αρχαία αντικείμενα που με τόσο σεβασμό φύλαγε για αιώνες η ναξιακή γη. Προσπαθούσε να τους πείσει να παραδίδουν κάθε τι που έβρισκαν, ενώ ο ίδιος παράλληλα περπατούσε το νησί συλλέγοντας αρχαία αντικείμενα κατάσπαρτα στην ύπαιθρο και επισημαίνοντας αρχαίες θέσεις και σπήλαια. Οι αρχαιότητες, που συλλέχθηκαν αποτέλεσαν μια μικρή συλλογή ικανή, για να ιδρυθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο του Χωριού.»
Για την ιστορία της αρχαιολογίας ήταν οι καθοριστικές ενέργειες του καθηγητή Χρήστου Ντούμα επιμελητή αρχαιοτήτων τότε της Νάξου που συνέβαλαν στην επισημοποίηση της ίδρυσης της Αρχαιολογικής Συλλογής Απειράνθου.
