Το κυκλαδικό σπάνιο ειδώλιο της «βασίλισσας των Απλωμάτων» του Αρχαιολογικού Μουσείου Νάξου, έχει κλαπεί δύο φορές από τη μέρα που βρέθηκε. Την Τρίτη όμως φορά θα μπορεί να φύγει νόμιμα για 100 χρόνια και ίσως να μην γυρίσει ποτέ. Αφού η βασίλισσα Μενδώνη, τροποποιεί τον Αρχαιολογικό Νόμο (άρθρο 59) και επιτρέπει την μακρόχρονη εξαγωγή αντικειμένων συλλογών μουσείων, ακόμα και μνημεία για χρονικό διάστημα έως ένα αιώνα, για μετατρέψει μέσα σε κατακραυγή το διάστημα σε 25+25 = 50 χρόνια. Η προτεινόμενη διάταξη, διακινδυνεύει την ενότητα και την ακεραιότητά των συλλογών των μουσείων της χώρας, αποστερεί από τους πολίτες και τους επισκέπτες των μουσείων μας τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε πολιτιστικούς θησαυρούς.
Όσους νόμους κάλυψης των αρχαιοκαπήλων και συμφωνίες κι αν ψηφίσει η Βουλή, η βασίλισσα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού θα κάθεται στο θρόνο της, παρά τα πέντε χιλιάδες χρόνια της. Όχι μόνο γιατί μετά από τις δύο κλοπές βρέθηκε και επανήλθε στο Μουσείο της Νάξου. Όχι μόνο γιατί γλύτωσε να καταλήξει στη συλλογή του αμερικάνου μεγαλέμπορα Stern μετά τις δύο κλοπές.
Γιατί η πρωτοκυκλαδική βασίλισσα θα είναι πάντα ζωντανή, δεμένη με τον διαχρονικό πολιτισμό μας, ως η απαρχή του, ως η βαθύτερη ρίζα του, συνδεμένη σε μια βιωματική σχέση της νησιωτικής κοινωνίας με τα μνημεία, την ιστορία, τον άυλο πολιτισμό, το τοπίο, σχέση που διαμορφώνει την σύγχρονη Κυκλαδική συλλογική συνείδηση και την ιστορική μας ταυτότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η τοπική κοινωνία ονομάτισε το ειδώλιο «βασίλισσα», ως μέλος της κοινότητας που πρέπει να έχει όνομα του.
Οι θνητές βασίλισσες του ΥΠΠΟΑ, στη τους ζωή και μετά, θα έχουν πάντα το στίγμα της κάλυψης και αναθέρμανσης της αρχαιοκαπηλίας στις Κυκλάδες.
Η φωτογραφία από προσωρινή έκθεση του ειδωλίου, στο εμπλεκόμενο στη τριμερή συμφωνία αρχαιοκαπήλων Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Γουλανδρή).
Ο Πάνος Βαλαβάνης καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, περιγράφει σε μια συνέντευξή την εύρεση αυτού του ειδωλίου:
«Ήμουν ακόμα φοιτητής, καλοκαίρι του 1972, και ξεκινάμε μια ανασκαφή στη Νάξο. Μπαίνοντας στην πόλη, αριστερά υπάρχει ένας λόφος που λέγεται Απλώματα. Εκεί υπήρχε ένα Πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο, δηλαδή της 3ης χιλιετίας π.Χ.. Την εποχή εκείνην οι Κυκλάδες βασανίζονταν από την αρχαιοκαπηλία. Άνθρωποι πήγαιναν πριν από εμάς και έσκαβαν, βρίσκαμε μάλιστα τις μπαταρίες από τους φακούς τους, για να κλέψουν τις αρχαιότητες και να τις βγάλουν στο εξωτερικό. Για να προλάβουμε, λοιπόν, τους αρχαιοκάπηλους, η εφορεία αρχαιοτήτων μας κάλεσε για να κάνουμε ανασκαφή σε αυτό το Πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο. Πλησίαζε περίπου δύο, δυόμιση η ώρα το μεσημέρι και στις τρεις τελειώναμε την ανασκαφή. Εκείνην τη στιγμή σκάβαμε πάρα πολύ προσεκτικά, με οδοντόβουρτσα ή με κάποιο άλλο οδοντιατρικό εργαλείο, τόσο προσεκτικά, δεν δουλεύαμε με τις τσάπες. Αυτό συμβαίνει όταν σκάβει κανείς έναν αρχαίο τάφο, πρέπει να γίνεται με πολύ μεγάλη προσοχή, ώστε να μη διαταραχτεί τίποτα. Βλέπουμε, λοιπόν, να εμφανίζεται ένα κυκλαδικό ειδώλιο. Τα θυμάστε από το βιβλίο της ιστορίας; Όμως ήταν αργά και δεν προλαβαίναμε να τελειώσουμε τη δουλειά μας και να αδειάσουμε τον τάφο, αλλά φοβόμασταν πως αν αφήσουμε τον μισοτελειωμένο τάφο, οι αρχαιοκάπηλοι θα έκλεβαν τα ευρήματα το βράδυ. Λέει, τότε, ο καθηγητής: ‘’Πρέπει να προστατεύσουμε τον τάφο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος, πρέπει κάποιος να κοιμηθεί το βράδυ πάνω στον τάφο! Ποιος θέλει;’’. Είδα δεν υπήρχε ενδιαφέρον! (γέλια) Σηκώνω το χέρι μου, έτσι όπως ήμασταν νέοι και η εμπειρία αυτή ήταν πρωτοφανής… Να κοιμάσαι κάτω από το φεγγάρι χωρίς σκηνή, χωρίς τίποτα. Γελούσαν όλοι μαζί μου, φυσικά, και ήρθαν να δουν τι κάνω πριν πάνε να κοιμηθούν! Κοιμήθηκα, λοιπόν, σαν πουλάκι όλο το βράδυ μέσα σε έναν Πρωτοκυκλαδικό τάφο, στον οποίον υπήρχαν κυκλαδικά ειδώλια… Αυτά ήταν το πρώτο μου εύρημα! Δε φαντάζεστε πώς ένιωσα την επόμενη ημέρα όταν συνεχίσαμε την ανασκαφή. Ξύπνησα από τα χαράματα, φυσικά, ήταν και η ένταση βέβαια, δεν μπορείς να κοιμηθείς εύκολα κάτω από τέτοιες συνθήκες! Αλλά την επόμενη μέρα ένιωσα γεμάτος από όλη αυτήν την εμπειρία και φυσικά από το πολύ όμορφο εύρημα που στολίζει σήμερα το μουσείο της Νάξου. Όποτε πηγαίνω διακοπές το επισκέπτομαι και θυμάμαι όλην αυτήν την περιπέτεια! »
Επιστημονικά πρόκειται για μαρμάρινο καθιστό ειδώλιο γυναικείας μορφής. Χρονολογείται στην ΠΚ ΙΙ. Ανήκει στον τύπο με τα διπλωμένα χέρια και πλησιάζει στα γυναικεία ειδώλια της πρώιμης παραλλαγής του Σπεδού. Η μορφή κάθεται σε θρόνο με περίτεχνο ερεισίνωτο, που κλίνει ελαφρά προς τα πίσω.
Για την ιστορία οι ανασκαφές πραγματοποιηθήκαν κατά τα έτη 1970, 1971 και 1972 με διευθυντή τον καθηγητή Ν. Κοντολέοντα, ο οποίος παρέμεινε διευθυντής του προγράμματος μέχρι τον θάνατό του το 1974. Από τότε ανέλαβε τη διεύθυνση ο διάδοχός του και στο πανεπιστήμιο Αθηνών, Β. Λαμπρινουδάκης.
