Πριν λίγο καιρό δόθηκε στη δημοσιότητα η μελέτη του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. για την «ποιότητα του θαλασσίου περιβάλλοντος στον κόλπο της Ερμούπολης στο Σύρο»1, που χρηματοδοτήθηκε από την παρακείμενη στο λιμάνι ναυπηγοεπισκευαστικής επιχείρησης ΝΕΩΡΙΟ-ΟΝΕΧ. Η μελέτη κατέγραψε και ανέδειξε το θέμα της εκτεταμένης και διαχρονικής ρύπανσης του λιμανιού της Σύρου. Ο πυθμένας του λιμανιού βρέθηκε να κατέχει την ελληνική πρωτεία επιβάρυνσης σε βαρέα μετάλλα και πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), να βρίσκεται στα όρια της τοξικότητας με «μη αναστρέψιμες επιδράσεις» βαρέων μετάλλων και να απαιτεί περιβαλλοντική αποκατάσταση.
Συγκεκριμένα, οι συγκρίσεις των συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων και των ΠΑΥ στα ιζήματα με τα άλλα λιμάνια της Ελλάδας δείχνουν ότι το λιμάνι της Σύρου είναι πλέον επιβαρυμένο στην Ελλάδα με χρώμιο και ΠΑΥ, το δεύτερο επιβαρυμένο με χαλκό μετά τον Πειραιά και το τέταρτο – πέμπτο. με ψευδάργυρο, μόλυβδο (Πίνακας 3.3.7, Πιν. 3.4.6)2. Σε ό,τι αφορά, την τοξικότητα (EC50) των ιζημάτων, ο κόλπος είναι δεύτερος μετά τη θέση των βυθοκορημάτων του Σαρωνικού (Πιν. 3.5.2)2 και ως λιμάνι το πρώτο.
Τα αποτελέσματα του ερευνητικού μέρους της μελέτης:
Η χρηματοδότηση της μελέτης από την ΟΝΕΧ, δεν θέτει σε καμία αμφισβήτηση την ερευνητική διαδικασία, τις αναλύσεις και τη στατιστική επεξεργασία τους, ως εργασία ενός επιστημονικού φορέα κύρους. Στο άρθρο αυτό τονίζονται όμως τα υποτιμημένα σημαντικά σημεία, επισημαίνονται παραλείψεις ή λάθη και αντιφατικά συμπεράσματα.
Η έρευνα επικεντρώνεται στα θαλάσσια ιζήματα, διότι έχουν καθοριστεί διεθνώς ως πρωταρχικός στόχος για την εκτίμηση της περιβαλλοντικής κατάστασης μιας περιοχής, αφού τα ιζήματα του βυθού αποτελούν τον τελικό αποδέκτη του θαλάσσιου και ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. Αναπτύχθηκε σε 13 + 2 σταθμούς δειγματοληψίας, έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα2 και συγκρίσεις σύμφωνα με τις «Οδηγίες Ποιότητας Ιζήματος» από τη διεθνή βιβλιογραφία:
Το θαλασσινό νερό περιέχει βαρέα μετάλλα και υδρογονάνθρακες σε συγκεντρώσεις μικρότερες της νομοθεσίας (Πιν. 3.1.1)2. Δεν έγινε όμως η μέτρηση του χρώματος στο νερό που έπρεπε να συσχετιστεί ή όχι με το υψηλότερο χρώμα του πυθμένα.
Το επιφανειακό ίζημα του πυθμένα δείχνει εξαπλάσιο χρώμιο και χαλκό, διπλάσιο μόλυβδο και ψευδάργυρο, αυξημένο κάδμιο, σε σχέση με το μέσο παγκόσμιο ίζημα (Πιν. 3.3.2)2. Ο συντελεστής εμπλουτισμού του, δείχνει πολύ σοβαρή τροποποίηση του ζητήματος για τον ψευδάργυρο, σοβαρή για το χαλκό και μέσο για το χρώμιο (Πιν. 3.3.4)2.
Οι κατευθυντήριες γραμμές ποιότητας ιζημάτων δείχνουν: «μη αναστρέψιμες βιολογικές επιδράσεις» του χρωμίου στους 11 από τους 13 σταθμούς, του νικελίου σε 5, του χαλκού και του ψευδαργύρου σε 2. «Περιστασιακά μη αναστρέψιμες επιδράσεις» του μόλυβδου, ψευδάργυρου, χαλκούς στους περισσότερους (Πιν. 3.3.6)2. Ο δείκτης ρύπανσης πολλαπλών σημείων, δείχνει ότι επιφανειακά ο πυθμένας στους 6 σταθμούς είναι «πολύ σοβαρά ρυπασμένος», στους άλλους 6 «σοβαρά ρυπασμένος» και μόνο σε ένα «μέτρια ρυπασμένος» (Πιν. 3.3.5)2. Ο δείκτης τοξικότητας EC50 κατά τη βιοδοκιμασία «MicrotoxSPT» που έγινε σε 3 θέσεις, δείχνει μη τοξικά στοιχεία όμως όχι μακριά από τα διεθνή όρια (Πιν. 3.5.1)2.
Η λεπτομερής χημική ανάλυση της κατακόρυφης κατανομής των μετάλλων σε πυρήνες, μέσα στα ιζήματα των πυθμένων, όπου καταγράφεται η ανθρωπογενής δραστηριότητα διαχρονικά, δείχνει το σταδιακό (με λίγες εξάρσεις) αυξανόμενο εμπλουτισμό τους σε μετάλλα, με μεγάλες τιμές στην επιφάνεια των ιζημάτων (Εικόνα 3.3. 2 και Πιν. 3.3.3)2.
Οι συγκεντρώσεις των υδρογονανθράκων και άλλων οργανικών στα επιφανειακά σχέδια είναι αυξημένες, όπως και στις πυρήνες κορημάτων με διαχρονική επιβάρυνση (Εικόνα 3.4.2)2. Οι Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), έχουν ιδιαίτερα αυξημένες τιμές στα ιζήματα, και μπορούν να προκαλέσουν «περιστασιακά μη αναστρέψιμες βιολογικές επιδράσεις» (Πιν. 3.4.5)2.
Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, εκτιμήθηκε η οικολογική κατάσταση σε δύο σταθμούς όπου ελήφθησαν δείγματα μακροζωοβένθων, υπολογισμός του βιοτικού δείκτη BENTIX3. Οι δύο θέσεις δείχνουν συνθήκες περιβαλλοντικής διατάραξης και κατατάσσονται σε «μέτρια οικολογική ποιότητα»4 (Πιν. 3.6.3)2.
Κριτική «της συζήτησης» και των «συμπερασμάτων» της μελέτης
Δεν δίνονται επιστημονικές απαντήσεις σε ανησυχητικά ευρήματα, όπως το υψηλό χρώμιο και οι ΠΑΥ. Το υπερβολικό χρώμιο της επιφάνειας των ιζημάτων χρεώνεται ιστορικά στα βυρσοδεψία τα οποία έκλεισε τον προηγούμενο και προπροηγούμενο αιώνα. Επιπλέον, είναι αντίθετο με τις χαμηλότερες τιμές του χρωμίου και των οργανικών που καταγράφονται στο σταθμό (Σ12), ο οποίος βρίσκεται στις εκβολές του χειμάρρου αποδέκτης των αποβλήτων των βυρσοδεψίων και μπροστά στο μεγάλο εργοστάσιο του Λαδόπουλου5. Η μελέτη παρέλειψε να εξετάσει το διαχρονικό υλικό της ψυγματοβολής στο Νεώριο, αν πρόκειται για σιδηρονικελιούχα σκωρία με πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε χρώμιο6 ή όχι και αν υπήρχε η πιθανότητα διαρροών στην ατμόσφαιρα ή στη θάλασσα (όπου δεν μετρήθηκε το χρώμα). ).
Στα γενικά συμπεράσματα επαναλαμβάνεται το προφανές, ότι η συνολική ρύπανση των ιζημάτων «οφείλεται σε πιέσεις που υφίσταται η περιοχή επί δεκαετίες», αντιμετωπίζοντας το ίζημα ως ενιαίο-στατικό. δυσκολιών), χωρίς την ανάλυση σε ποια εποχή και σε ποιες ανθρωπογενείς δραστηριότητες αντιστοιχούν στο κάθε στρώμα και κυρίως στο επιφανειακό όπου καταγράφονται οι μέγιστες τιμές.
Μένει ανοιχτό το θέμα της εκτίμησης των σημερινών πιθανών πηγών ρύπανσης μετάλλων και των ΠΑΥ, όπως και το θέμα της χωρικής κατανομής του ρυπαντικού φορτίου στο λιμάνι.
Το τελικό συμπέρασμα στηρίζεται στα βιολογικά στοιχεία ποιότητας σύμφωνα με τις Ευρ. οδηγίες WFD 2000/60/EC και 2008/56/EK, που εκφράζονται με τον δείκτη BENTIX, και χαρακτηρίζουν το κόλπο ως «μέτρια οικολογική ποιότητα» και ως υποβαθμισμένη «τη βενθική πανίδα σε κάποιο βαθμό, αλλά όχι τέτοια που να δημιουργεί τοξικότητα στο ίζημα».
Το τελικό συμπέρασμα παρακάμπτει τα χημικά στοιχεία ποιότητας του κόλπου, που δεν καλύπτονται από ευρωπαϊκές οδηγίες. Οι ισχύουσες Ευρ. οδηγίες δεν αναιρούν όμως τα αποτελέσματα των μετρήσεων των βαρέων μετάλλων – υδρογονανθράκων, της στατιστικής επεξεργασίας τους και τα πρωτεία της ρύπανσης από τις συγκρίσεις με άλλα λιμάνια. Ο χαρακτηρισμός «μέτρια οικολογική ποιότητα», σημαίνει ότι υπάρχει οικολογική διατάραξη που πρέπει να αποκατασταθεί η περιοχή3, η μη τοξικότητα δεν αναιρείται ότι βρίσκεται στο 60-80% του ορίου της και ότι το λιμάνι είναι το πρώτο σε τοξικότητα στην Ελλάδα.
Επιπλέον ανοίγει το μεγάλο θέμα της περαιτέρω έρευνας για τον προσδιορισμό του μηχανισμού εμπλουτισμού των ιζημάτων, το μοντέλο διασποράς – κυκλοφορίας (αέρια μεταφορά, θαλάσσια ρεύματα, διαλυτοποίηση και εναπόθεση, διάχυση μετάλλων) και τη βιοσυσσώρευση των μετάλλων στην πανίδα.
Το βαρύ μέταλλο της ερώτησης
Για την ιστορία, η αναγκαιότητα υλοποίησης της μελέτης, ήταν θέμα γραπτής ερώτησης 26 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ7 τον Ιανουάριο του 2021. Αφορμή αποτέλεσε η ανάλυση δείγματος της Aegean Rebreath (A.R)8 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε, που επισήμανε ανησυχητικές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στον πυθμένα του λιμανιού. Το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου (Π.Π.Π.Σ.) ανέδειξε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις πιθανές πηγές ρύπανσης. Η ερώτηση προκάλεσε την αντίδραση του σωματείου εργαζομένων του Νεωρίου, που θεωρεί ότι κάθε συζήτηση περί πιθανής ρύπανσης θέτει σε επισφάλεια την εργασία τους, ενώ οι εταιρείες της ΟΝΕΧ-ΝΕΩΡΙΟ άσκησαν τις γνωστές αγωγές 3 εκ. τύπου SLAPPS κατά του ΠΠΠΣ9.
Το δείγμα της A.R. αποτέλεσε πολιτικό επίδικο στις Κυκλάδες. Έγινε αφορμή επιθέσεων στο ΠΠΠΣ, σε πολίτες, στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, σε βουλευτές. Αιτία συζητήσεων και διαφωνιών εντός του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Εργαλειοποιήθηκε για να κτιστούν πολιτικές καριέρες που θα έχουν τη συμπάθεια της ΟΝΕΧ.
Όμως τα ερευνητικά αποτελέσματα της μελέτης, δυστυχώς για το οικοσύστημα του λιμανιού, δικαίωσαν τα κινήματα του περιβάλλοντος και τις ανησυχίες των βουλευτών, αφού στο επίδικο δείγμα οι τιμές των βαρέων μετάλλων ήταν υποπολλαπλάσιες από αυτές που μετρήθηκαν στα ιζήματα (πχ δείγματα με πέντε φορές περισσότερο χρώμιο και τρεις φορές περισσότερο χαλκό) και αφού η μελέτη αποκαλύπτει μια οικολογική κατάσταση πρωτόγνωρη για Ελληνικό λιμάνι.
Το πολιτικό ζήτημα μετατοπίζεται από την ερώτηση στη Βουλή με βάση το δείγμα της A.R., στη μελέτη του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. η οποία ανοίγει ένα σοβαρό κεφάλαιο για το θαλάσσιο περιβάλλον και τη ζωή στην Ερμούπολη. Συγχρόνως, αφήνει αίολα όλα τα επιχειρήματα όσων επένδυσαν την πολιτική τους καριέρα σε ένα δείγμα των ιζημάτων του πυθμένα.
Παρά τα επιστημονικά ερευνητικά δεδομένα της μελέτης, το επικοινωνιακό δίκτυο της ΟΝΕΧ, με επιλεκτική χρήση συμπερασμάτων και αξιοποιώντας τις ασάφειες, επιχείρησε να βγάλει τις διαχρονικές ναυπηγοεπισκευστικές εργασίες έξω από το «κάδρο» της ρύπανσης, να συνεχίσει τις διώξεις κατά του περιβαλλοντικού κινήματος10 και να αναθερμάνει τις επιθέσεις κατά των βουλευτών της Αριστεράς. Μαζί πανηγυρίζουν υποκριτικά για τη «διαχρονικότητα της ρύπανσης», παλιοί και νυν αυτοδιοικητικοί, χωρίς να αντιλαμβάνονται τη διαχρονικότητα των ευθυνών, συνεπώς και των δικών τους για τη ρύπανση όσο και για τη μη αποκατάσταση.
Υπερβαίνοντας τη λογική καταδίκης ή αθώωσης καμιάς πιθανής πηγής ρύπανσης, από τη μελέτη εκπέμπεται σήμα κινδύνου για τη βιοκοινωνία του κόλπου και την ανθρώπινη ζωή στην πόλη. Σε συνθήκες κλιματικής κρίσης, επιβάλλεται να αναζητηθεί άμεσα μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο θαλάσσιο περιβάλλον και στις ανθρώπινες δραστηριότητες, με την αναβάθμισή των δραστηριοτήτων σε βιώσιμες και την οικολογική αποκατάσταση-εξυγίανση του κόλπου. Αδήριτη ανάγκη ένα πρόγραμμα τακτικού περιβαλλοντικού ελέγχου «θαλάσσης και αέρος», με δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και συμμετοχής των δημοτών και -πρωτίστως- των θεσμών.
1 Εφημερίδα «Κοινή Γνώμη»: https://www.koinignomi.gr/news/politiki/politiki-notio-aigaio/2022/10/26/epistimoniko-telos-gia-ti-rypansi-toy-limena-ermoypolis.html
2 Μελέτη της ποιότητας του θαλασσίου περιβάλλοντος στο κόλπο της Ερμούπολης στη νήσο Σύρο – Τεχνική Έκθεση» του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., Ανάβυσσος Οκτώβριος 2022, https://www.koinignomi.gr/sites/default/files/arheia/2022/Meleti_0.pdf
3 ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε https://wfd.hcmr.gr εκτίμηση-της-οικολογικής-κατάστασης, εφαρμογή excel BENTIX
4 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52020DC0259&from=EN
5 https://www.syrostoday.gr/News/109677-Ergostasio-kai-Oikogeneia-Ladopoyloy.aspx
6 ΕΜΠ Χημική Ανάλυση και πρότυπες δοκιμές εκχυλισιμότητας σε δείγματα υλικού αμμοβολής.
7 Αθήνα, 14 Ιανουαρίου 2021 Γραπτή Ερώτηση ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Προς τους κ.κ. Υπουργούς Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Εσωτερικών, Οικονομίας και Ανάπτυξης και Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής. Θέμα: «Μέτρα προστασίας του λιμένα της Ερμούπολης Σύρου από την επικάθηση στον πυθμένα βαρέων μετάλλων»
8 https://www.aegeanrebreath.org/presenting-results-from-syros-to-government/
9 Αγωγή SLAPP https://syrosenvobservatory.gr/neo-exodiko-tis-onex/
10 Εφημερίδα «Κυκλαδική»: https://www.kykladiki.gr/athoo-to-neorio-telos-stin-parafilologia-tis-rypansis/
